KİŞİLİK BOZUKLUKLARI VE ŞEMALAR

Kişilik bozuklukları; kişinin sahip olduğu duygu, düşünce ve davranış kalıplarının toplumsal olarak normalize edilmiş kalıplardan ve beklentilerden önemli ölçüde sapması olarak tanımlanabilir. Kalıcı bir ruhsal sorundur. Genetik faktörlerle oluşabildiği gibi sonradan veya durumsal olarak da görülebilir. Kişilik bozukluklarının birçok çeşidi vardır ve her birinde farklı şemalar görülebilir.

Şemalar; kişilerin çocukluk dönemlerinde oluşan duygu, düşünce ve inanç kalıplarıdır. Şemalar, kişinin nasıl düşündüğünü, dış dünyayı nasıl algıladığını, olaylara nasıl tepkiler verdiğini etkilemektedir. Çocukluk yıllarında bakım verenler tarafından bir duygudan yoksun bırakılması durumu şemaların genel oluşum nedenleridir.

Şemalar her insanda bulunur ancak bazı şemaların birlikte ve olması gerekenden yüksek değerlere sahip çıkması dikkat edilmesi gereken bir noktadır. 

Kişilik bozukluklarının temelinde de şemalar vardır ve eğer kişilik bozukluğuna sahip bireylerde, sahip olduğu şemalarla çalışılırsa; kişi daha işlevsel bir hale gelerek daha normalize edilmiş denebilecek duruma gelebilir. 

Kişilik Bozukluklarının Altında Yatan Şemalar Nelerdir?

Duygusal Yoksunluk Şeması: Kişinin duygusal ihtiyaçlarının yeterince karşılanmadığında dair derin inanca sahip olduğu bir yargı kalıbıdır

Terk Edilme Şeması: Kişi kendisinin diğer insanlar tarafından terk edileceğine dair köklü bir inanç duyar

Yüksek Standartlar Şeması: Kişinin her konuda kendinden oldukça yüksek beklentiler içinde olma durumudur

Yetersiz Öz - Denetim Şeması: Kişinin kendi sorumluluklarıyla yüzleşmekten kaçınması, disiplinli olamaması, çabuk vazgeçen bir tutumu olması

Kusurluluk Şeması: Kişinin kendini işe yaramaz, kusurlu hissetmesi ve suçlamaya, eleştirilmeye aşırı derecede duyarlı davranması 

İç İçelik Şeması: Kişinin kendi başına bireyselleşememesi, özellikle bakım verenlerinden kopamaması 

Duyguların Bastırılması Şeması: Kişi kendini diğer kişiler tarafından kötü ve olumsuz anlaşılmasın diye duygularını bastırır 

Cezalandırıcılık Şeması: Kişinin kendisi de dahil olmak üzere hata yapan ve beklentileri tam olarak karşılamamış insanları sert bir şekilde cezalandırmasıdır

Haklılık Şeması: Kişinin kendisini diğerlerinden haklı ve üstün görüyor oluşudur. Daima haklıdırlar ve diğerlerinin haklılığı önemli değildir, yeterince empati yapamazlar

Sosyal İzolasyon Şeması: Kişinin kendisini kendi sosyal çevresinden kopuk ve dışlanmış hissettiği kalıp düşüncelerdir

Onay Arayıcılık Şeması: Kişinin sürekli ve devamlı olarak diğer insanlardan onay beklediği, onaylanmak istediği şemadır

Şema Terapi Nedir?

Şema terapi, üstüne konuştuğumuz yukarıdaki şemaların ve daha birçok işlevsiz şemanın yeniden yapılandırılarak ve işlenerek önce fark etmeyi ve sonra daha işlevli hale getirmeyi amaçlar. Kişilerin şemalarıyla çalışır ve şemaları ardından modları inceleyerek bireyin kişilik örüntüleri hakkında bilgi sahibi olup, ona göre çalışılarak fayda sağlamak amaçlanır.

Özellikle kişilik bozukluklarında şema terapi ekolü yüksek fayda ve başarı elde etmektedir. 

Kişilik bozukluklarında, buna neden olabilecek şemalar bulunur ve fark ettirilip iç görü sağlanarak o işlevsiz şema işlenerek daha işlevli ve normalize edilmiş duruma getirilmeye çalışılır. 

Biz de kliniğimizde şema terapi ekolü ile çalışmaktayız. Önce bireyin sahip olduğu şemaları anlamak için şema ölçekleri kullanarak şemaları görüp ardından bu şemanın nasıl çalıştığına bakar ve şemayı daha işlevsel hale getirmek için seans sırasında gerekenleri yapıyoruz.

Berk Karaoğlu

Uzman Klinik Psikolog – Aile Danışmanı 

Özel Berk Karaoğlu Aile Danışma Merkezi