Gündelik hayatımızda karşılaştığımız insanların çoğu kendileri her eleştiriyi yapmalarına rağmen,kendilerinin eleştirilmesinden hoşlanmazlar.Reddedilmek,istedikleri davranışların veya söylemiş oldukları bazı sözlerin onaylanmaması onların canını sıkmaktadır.Çekingen kişilik bozukluğunda ise,bu saymış olduklarımızın yanında işe girmekten,sosyalleşmekten ve ilişki kurmaktan korkarlar.Herhangi bir eyleme geçecek olduklarında negatif geribildirim onlar için oldukça zor olacaktır.Sosyal ortamlarında söyleyecekleri bir söz ya da hareket ile çevresindeki insanların alay etmeleri sonucu utanç duyacaklarını düşündükleri için çok sosyalleşmek istemezler.Bu noktada sosyal anksiyete bozukluğu ile benzer özellikler gösterdiğini söylemek mümkündür.Hastalığın ortaya çıkışı 18 yaşından önce görülmektedir.Hastalığın hangi sebepler ile ortaya çıktığına baktığımızda;çocukluk döneminde yaşanan kaygı bozukluğu,travmalar,istismar veya sosyal çevresi,akranları tarafından dışlandığı bir hastalık öyküsü görmekteyiz.Genellikle ebeveynlerinin etkisi bu noktada çok fazla olmakla birlikte bağlanma türü olarak kaçıngan-kaygılı bağlanma vardır.Bu bağlanma tipinde,kişi kendisine ve çevresine karşı olumsuz şemalar oluşturmuştur.Çocukluk döneminde insanların ve dışarısının zararlı olduğu ve korkmaları öğretildiğinde rol model alma ile de bu rahatsızlığa yakalanabildiği gözlenmiştir.Genetik olarak geçiş oranına baktığımızda %27-%35 hastalığın geçişi olduğu görülmüştür.Bu tip hastalarda kendini yetersiz,beceriksiz ve diğer insanlardan aşağıda görme eğilimi vardır.Bir yere davet edildiğinde karşı taraf ısrar etmezse tereddüt ederler.Yani sosyal içekapanıklılık ve sosyal izolasyon görülmektedir.Bu tip hastalar ile ilgili en büyük problem sosyal ve mesleki işlevsellik ile ilgilidir.
*Toplum içinde etkileşimi kapsayan mesleki aktivitelerden eleştiri almak veya onaylanmayacağı korkusu.
*Kendilerini seveceklerinden emin olduğu takdirde ikili ilişkilere girmek,aksi durumda isteksizlik.
*Utanacağını,kendisi ile alay edileceğini düşünmesi nedeni ile sosyalleşme,samimi ilişkilere girmek yönünde korku hali.
*Kişi kendisini yetersiz hissettiği için kişiler arası durumlarda sınırlama.
*Kendisini statü olarak diğer insanlardan aşağıda görmek.
*Utanacaklarını bildiklerinden yeni aktivitelerde,eylemlerde isteksiz olmak.
*Sosyal anksiyete.
*Majör depresyon.(%80’ninde eş tanı olarak görülür.)
*Bipolar bozukluk.
*Bağımlı kişilik bozukluğu.
*Şizoid kişilik bozukluğu.
*İçedönük,sosyal olarak izole etmiş kişiler.
*Duygusal dengesizlik.
*Eleştirilmekten korkmak.
*Dikkat çekmek istemeyen utangaç kişiler.
*Yetersizlik.
*Olumsuz benlik algısı.
*Özeleştiri çok yapmakla birlikte,bu durum kendini aşağılamak noktasında olumsuzdur.
*Genellikle sosyal anksiyetesi ve çekingen kişilik bozukluğuna sahip kişilerde görülen bu durum;kişinin başkalarının yanında küçük düşeceğini ya da yapmış oldukları bazı davranışlar ile utanç duyacakları bazı hareketlerde ve söylemler olmasına yönelik yoğun korku ile ortaya çıkan durumdur.Toplu olarak yapılan aktivitelerde yanlış yapacağını,rezil olacağını düşündüğü için toplu ortamlarda rahat hareket edememektedirler.
Klinik görünüm olarak bu iki psikolojik rahatsızlık benzerlik göstermekle birlikte ayırt etmekte güçlük yaşanabilmektedir.Yapılan bazı araştırmalara bakıldığında hem sosyal anksiyete hemde çekingen kişilik bozukluğu arasındaki komorbitide oranı %60-%100 olarak belirlenmiştir.Çekingen kişilik bozukluğu ve sosyal anksiyeteye niteliksel olarak bakıldığında farklı psikolojik rahatsızlıklar olmaktan çok aynı spektrum niceliksel olarak psikopatolojilerinin farklı çeşitleri olduğu gözlenmektedir.
*ÇKB’na sahip kişilerde,çok yakın akranları olmadığı ve rutin hayatlarında gündelik basit düzeydeki aktivitelerde riskleri abartma durumu gözlenmekle birlikte,sosyal anksiyetesi olan kişilerde bu duruma daha az rastanmaktadır.
*Hem çekingen kişilik bozukluğu hemde sosyal anksiyetesi olan hastaların,işlevsellik düzeylerine baktığımızda sadece sosyal anksiyetesi olan hastalara oranla daha kötü olduğu belirtilmiştir.Bu tip hastalar,sosyalleşme konusunda daha korkak davranmaktadırlar.
*ÇKB’nda hiç denememiş olduğu aktivitelere karşı korku yaşama durumu ve daha çok erken yetişkinlik döneminde başlamış olup sürekli bir örüntü gösterme eğilimindedir.
*ÇKB’na sahip kişiler,sosyalleşmek isterler böyle bir istek olmakla birlikte utangaç yapıları ve reddedilme korkusu ile eyleme geçmekte zorlanırlar.Şizoid kişilik bozukluğunda ise,tek başlarına aktivite yapmak,yalnız kalmak ve kendi dünyalarında kalmayı istedikleri için sosyal izolasyon görülmektedir.
*Çekingen kişilik bozukluğuna sahip hastaların bir terapi ortamında dahi kendisine dikkatle bakılmasına karşı duyarlı oldukları bilinmektedir.Tedavi yöntemi olarak;davranışsal,psikodinamik,kişilerarası,grup terapisi,aile terapisi ve bu yöntemlerin yetersiz olduğu noktada farmakolojik tedavi etkili olmaktadır.
*Davranış terapisi ile çalışırken;sosyal anksiyete ve çekinme davranışlarında etkili olmaktadır.Davranış tedavilerinde teknik olarak;bdt,mantıksal-heyecan,sistematik duyarsızlaştırma ve toplumsal olarak becerileri geliştirmek amaçlı yüzleştirme teknikleri etkili olmaktadır.Yaşamış oldukları kaygı,anksiyete ile baş etme noktasında danışanı korktukları durum ile yüzleştirirken bu teknik anksiyete,kaygılarının yoğun olduğu terapinin başlarında uygulanmalı.Davranışsal yöntemde;sistematik duyarsızlaştırma,yüzleştirme ve toplumsal beceri geliştirme olmak üzere bu 3 tekniğin aynı anda kullanılması da yapılan bir araştırma sonucu olumlu çıkmıştır.
*Psikodinamik terapide ise;sadece yorumlayıcı teknik ya da ek olarak davranışsal ve yüzleştirme ile daha faydalı olmaktadır.Danışanın bilinçdışı fantazilerini yorumlama noktasında ortaya çıkarıcı bir yaklaşım söz konusudur.ÇKB olan danışanlarda psikodinamik ve yüzleştirme bir arada daha faydalı olduğu gözlenmiştir.
*Grup terapisi olması,çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler için oldukça korkacakları ve kaçacakları bir ortamdır fakat bu tip hastalarda olan utangaçlık ve sosyal içe dönüklük grup terapisinde yüzleşme ile azaltılmakta ve ortadan kalktığı yapılan araştırmalarda olumlu sonuç vermiştir.
BERK KARAOĞLU
UZMAN KLİNİK PSİKOLOG-AİLE DANIŞMANI
ÖZEL BERK KARAOĞLU AİLE DANIŞMA MERKEZİ
Tüm hakları saklıdır. 2023
izmirterapist.com